Thiền sư Nguyễn Minh Không (tên thật là Nguyễn Chí Thành), sinh năm 1065, mất năm 1141, sinh ra tại làng Đàm Xá, huyện Đại Hoàng, nay thuộc xã Gia Tiến, huyện Gia Viễn, tỉnh Ninh Bình. Quê mẹ của Nguyễn Minh Không thuộc tỉnh Bắc Ninh. Từ nhỏ, ông nổi tiếng thông minh, học giỏi, năm 11 tuổi xuất gia, thụ giáo đạo Phật với Từ Đạo Hạnh người làng Yên Lãng (nay thuộc huyện Từ Liêm, Hà Nội), là bậc cao tăng nổi tiếng thời bấy giờ. Nguyễn Minh Không là một nhân vật có thật, có nhiều công lớn, kỳ bí, thực thực hư hư nên người Việt tôn sùng ông là đức Thánh Nguyễn.
Theo PGS.TS Trần Thị An, ĐH Quốc gia Hà Nội, Nguyễn Minh Không là vị thiền sư đã để lại nhiều dấu ấn trong lịch sử dân tộc, là một vị thiền sư cực kỳ quan trọng thời Lý. Một phần rất lớn không gian châu thổ Bắc Bộ đã in dấu hoạt động của Nguyễn Minh Không trong văn hóa dân gian. Ông được mô tả từ dân gian mà đi vào các nguồn sử liệu.
Trong truyền thuyết dân gian, Nguyễn Minh Không là một nhân vật huyền thoại, xuất hiện với nhiều tình tiết kỳ bí, là người đã chữa bệnh hóa hổ cho vua Lý Thần Tông… Sau khi khỏi bệnh, Vua Lý Thần Tông phong ông là Quốc sư, ông trở thành vị cao tăng đứng đầu của triều đại nhà Lý trong lịch sử Việt Nam.
Không chỉ là một danh y nổi tiếng mà Nguyễn Minh Không còn được mệnh danh là ông tổ nghề đúc đồng. Tương truyền rằng, ông một mình sang Trung Quốc để chữa bệnh cho Thái tử con vua phương Bắc. Được vua thưởng cho nhiều vàng, bạc, châu báu nhưng Nguyễn Minh Không chỉ xin một ít đồng đựng đầy túi ba gang của mình.
Dù những câu chuyện về thiền sư Nguyễn Minh Không nhuốm đầy màu sắc huyền thoại nhưng rõ ràng công lao của ông đối với đất nước, với nhân dân và với những người thợ đúc đồng là vô cùng lớn. Thiền sư Minh Không cũng chính là người đã đúc bốn vật báu quý giá của nước ta dưới thời nhà Lý (được gọi là Tứ đại khí).
Ông Trương Đình Tưởng, hội Khoa học Lịch sử tỉnh Ninh Bình cho biết, đối với Phật giáo, thiền sư Minh Không xây nhiều chùa chiền, tô chuông, đúc tượng và nổi tiếng nhất là tứ đại khí của nước Đại Việt lúc nấy giờ: Tháp Báo Thiên, tượng Phật Quỳnh Lâm, chuông Quy Điền và vạc Phổ Minh. Đây là tinh thần dùng thuyết lý của nhà Phật để giáo hóa lại cho nhân dân.
Hiện nay, rất nhiều nơi trên cả nước có thờ đức thánh Nguyễn. Tại Hà Nội có một ngôi chùa và một con phố mang tên Lý Quốc Sư. Tại nhiều làng nghề như làng đúc đồng Ngũ Xã, phường Trúc Bạch, quận Tây Hồ, TP Hà Nội những câu chuyện về vị tổ nghề vẫn được những người cao niên truyền lại cho con cháu. Ông Nguyễn Ngọc Yến, ban Quản lý di tích đình Ngũ Xã cho biết, kể từ khi lập làng đến nay, người dân làng nghề đã lập đình và tôn thờ thiền sư Nguyễn Minh Không là thành hoàng.
Ngoài làng Ngũ Xã, nhiều làng nghề đúc đồng trong cả nước như làng nghề Yên Xá, Tống Xá huyện Ý Yên, tỉnh Nam Định; làng Chè, làng Rỵ ở huyện Thiệu Hóa, tỉnh Thanh Hóa hay ở Bắc Ninh … đều thờ ông với tư cách ông tổ nghề đúc đồng. Thiền sư Minh Không là người có công lao to lớn, đóng góp hết sức tích cực vào công cuộc phát triển văn hóa dân tộc trên các lĩnh vực văn hóa, tôn giáo, chính trị xã hội dưới thời nhà Lý.
