Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn quan tâm đến sự nghiệp trồng người. Trong tư tưởng của Người, sự nghiệp “trồng người” là việc “đại sự quốc gia”, bởi vậy nhiều lần Người viết thư gửi ngành giáo dục để căn dặn, động viên thầy và trò nỗ lực rèn luyện góp phần đưa đất nước ta "sánh vai cường quốc năm châu".
Tháng 9/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã viết thư gửi cho học sinh nhân ngày khai giảng năm học đầu tiên (1945-1946) của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà.
Bức thư là tâm huyết của Bác Hồ đối với học sinh cả nước, thể hiện muôn vàn tình thân yêu, niềm tin và hy vọng của Người đối với thế hệ trẻ trong việc rèn luyện đạo đức, gắng công học tập để trở thành những công dân hữu ích, phấn đấu đưa nước nhà tiến tới văn minh, giàu mạnh.
Nhân dịp 80 năm Bác Hồ gửi thư cho các em học sinh nhân ngày khai trường đầu tiên (1945 - 2025), P/V VOV2 có cuộc phỏng vấn PGS.TS Trần Xuân Nhĩ, nguyên Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo.
Phóng viên: Thưa PGS.TS Trần Xuân Nhĩ, năm nay tròn 80 năm Bác Hồ viết bức thư đầu tiên gửi học sinh nhân ngày khai giảng năm học đầu tiên (1945 - 1946) của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà. Nội dung bức thư đã thể hiện niềm mong ước ra sao của Chủ tịch Hồ Chí Minh đối với thế hệ trẻ và nền giáo dục nước nhà lúc bấy giờ?
PGS.TS Trần Xuân Nhĩ: Sau cuộc Cách mạng tháng Tám năm 1945 thành công, Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định phải chống ba loại giặc: Giặc đói, giặc dốt và giặc ngoại xâm. Ngay sau đó, khi bước vào năm học đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa (1945-1946), Người đã gửi một bức thư đầu tiên cho tất cả các em học sinh.
80 năm qua, bức thư của Chủ tịch Hồ Chí Minh như một tuyên ngôn về vấn đề giáo dục, khẳng định vai trò quyết định của thế hệ trẻ đối với vận mệnh của đất nước, của dân tộc.
Trước hết, đất nước đã giành được độc lập, tự do nhưng điều quan trọng làm thế nào để đất nước phát triển, giàu có, sánh vai cùng với các cường quốc trên thế giới? Bác khẳng định, thế hệ trẻ phải nhận trọng trách lớn lao đó. Các em phải học tập, trau dồi và làm nên sự nghiệp đó. Đây là ý nghĩa quan trọng số một của bức thư.
Thứ hai, bức thư đã đặt nền móng cho một nền giáo dục mới nhân văn và vì con người. 80 năm dưới ách đô hộ của thự dân Pháp, chúng ta phải trải qua nền giáo dục nô dịch, một nền giáo dục chủ yếu đào tạo những kẻ tay sai, làm thuê cho thực dân Pháp. Cách mạng tháng 8/1945 thành công đã mở ra một nền giáo dục mới - nền giáo dục vì con người, lấy con người làm trung tâm, xây dựng đất nước độc lập, tự do, hạnh phúc.
Vậy nên, Thư của Bác Hồ gửi cho các em học sinh có thể xem là một bản tuyên ngôn về nền giáo dục Việt Nam mới.
Thứ ba, thông qua bức thư, Bác Hồ muốn truyền tải thông điệp và một sự kỳ vọng lớn vào tương lai, vào thế hệ trẻ. Người nói: "Non sông Việt Nam có trở nên tươi đẹp hay không, dân tộc Việt Nam có bước tới đài vinh quang để sánh vai với các cường quốc năm châu được hay không, chính là nhờ một phần lớn ở công học tập của các em".
Thứ tư, Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng gợi ra phương pháp học tập rất đúng đắn của thế hệ trẻ. Học đi đôi với hành, học đi đôi với rèn luyện, không những về tri thức văn hóa mà phải rèn luyện lòng yêu nước, tình thương yêu lẫn nhau, đoàn kết để xây dựng đất nước. Đây là một điều rất quan trọng. Người đã nhấn mạnh đến vai trò của giáo dục đạo đức và nhân cách - yếu tố cốt lõi của con người mới.
Như vậy, Thư gửi cho học sinh nhân ngày khai giảng năm học đầu tiên (1945 - 1946) của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà của Chủ tịch Hồ Chí Minh không chỉ là một văn kiện lịch sử mà nó còn là một lời hiệu triệu, một nguồn cổ vũ tinh thần to lớn cho các thế hệ học sinh Việt Nam; Bức thư mang những ý nghĩa sâu sắc về vai trò của giáo dục, trách nhiệm của thế hệ trẻ đối với tương lai đất nước và tình yêu thương, sự kỳ vọng của Bác đối với sự nghiệp trồng người.
Phóng viên: 80 năm trôi qua, những giá trị tư tưởng giáo dục mà Bác Hồ gửi gắm qua bức thư vẫn vẹn nguyên tính thời sự, tính định hướng ra sao, thưa ông?
PGS.TS Trần Xuân Nhĩ: Những lời dạy của Bác cho đến nay vẫn còn nguyên vẹn giá trị, tiếp tục soi đường cho sự phát triển của nền giáo dục Việt Nam trong thời đại mới, nhất là trong thời đại vươn mình của dân tộc như khẳng định của đồng chí Tổng bí thư Tô Lâm.
Sau 80 năm (1945-2025), cứ đến ngày khai trường, ngành giáo dục, các em học sinh đều nhắc lại giá trị ý nghĩa của bức thư Bác Hồ gửi các em học sinh. Trong thời đại Khoa học công nghệ phát triển, thế hệ trẻ càng cần phải học tập học, trau dồi nhiều hơn mới bắt kịp.
Chúng ta tự hào có "rừng vàng, biển bạc", nhưng khai thác đến một lúc nào đó cũng hết. Vậy nên, trí tuệ vẫn là điều quan trọng số một; việc học tập của học sinh càng có ý nghĩa rất quan trọng hơn bao giờ hết.
Chính vì vậy nên cùng với nhiều việc cần phải làm ngay, đồng chí Tổng Bí thư Tô Lâm giao Chính phủ chỉ đạo Bộ Giáo dục và Đào tạo chủ trì, phối hợp với Ban Chính sách, chiến lược Trung ương và các cơ quan liên quan nghiên cứu, xây dựng Đề án trình Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo.
Điều này càng cho thấy Giáo dục và Đào tạo, việc bồi dưỡng thế hệ trẻ, đào tạo nguồn nhân lực năng động, chất lượng đóng vai trò cực kỳ quan trọng.
Phóng viên: Thời gian vừa qua, Trung ương đã quyết nhiều chính sách quan trọng đối với Giáo dục và Đào tạo như miễn học phí cho toàn bộ học sinh phổ thông ngay từ năm học 2025-2026, không thu phí học 2 buổi/ngày, ưu tiên trụ sở dôi dư sau khi sắp xếp lại đơn vị hành chính... những quyết sách, chỉ đạo quan trọng này không chỉ tái khẳng định "Giáo dục và Đào tạo là quyết sách hàng đầu" mà từng bước hiện thực hóa mong mỏi của Chủ tịch Hồ Chí Minh về một nền giáo dục nhân văn, hiện đại, vì học sinh ra sao, thưa ông?
PGS.TS Trần Xuân Nhĩ: Vừa qua, Trung ương và đồng chí Tổng bí thư đã quyết định những vấn đề quan trọng đối với giáo dục. Vấn đề miễn học phí cho toàn bộ học sinh phổ thông đã được đặt ra từ lâu và nhiều nước trên thế giới đã làm nhưng đến nay chúng ta mới thực hiện được sẽ tạo điều kiện rất lớn chăm lo cho thế hệ tương lai của đất nước.
Bên cạnh đó, đối với học sinh tiểu học và THCS ở xã biên giới, Đảng, Nhà nước có chủ trương hỗ trợ bữa ăn trưa cho học sinh; tập trung xây dựng hoàn thiện các trường liên cấp nội trú, bán trú tại các xã biên giới, tạo thuận lợi cho việc học tập và sinh hoạt của học sinh; không thu phí học 2 buổi/ngày... đây đều là những chính sách rất tốt, đúng đắn thể hiện sự quan tâm của Đảng và Nhà nước đối với Giáo dục và Đào tạo, đảm bảo sự công bằng trong giáo dục, là động lực quan trọng để đào tạo nguồn nhân lực phục vụ đất nước. Đây cũng chính là mong ước của Chủ tịch Hồ Chí Minh về một nền giáo dục nhân văn, hiện đại.
Phóng viên: Trân trọng cảm ơn ông!
